Announcement

Collapse
No announcement yet.

1980 - 1990

Collapse
X
 
  • Filter
  • Time
  • Show
Clear All
new posts

    1980 - 1990

    Στην περίοδο αυτή, οι μεταβολές στην πολιτική διακυβέρνηση ανατρέπουν παγιωμένες ιεραρχίες και κατεστημένα δεκαετιών. Η "αλλαγή", που αποτέλεσε το κορυφαίο σύνθημα της εποχής, δεν αφορούσε τόσο την υλοποίηση πραγματικών εξαγγελιών όσο το αδιαμφισβήτητο γεγονός της εισαγωγής κοινωνικών μεταρρυθμίσεων και της ανάδειξης νέων στρωμάτων που άλλαξαν το προφίλ της ελληνικής κοινωνίας. Η πολιτική πόλωση μεταξύ των δύο μείζονων πολιτικών σχηματισμών οξύνθηκε. Στο τέλος της δεκαετίας η συγκυβέρνηση Δεξιάς-Αριστεράς καθώς και η πτώση των καθεστώτων στην ανατολική Ευρώπη επιβεβαίωσαν συμβολικά πως τα παραδοσιακά ιδεολογικά προστάγματα είχαν οριστικά υπονομευτεί.

    Οι εκλογές του Οκτωβρίου του 1981 επισφράγισαν την ανοδική πορεία του ΠΑ.ΣΟ.Κ., που κατόρθωσε να συγκεντρώσει το σημαντικό ποσοστό του 48%, έναντι του 36% της Ν.Δ. και του 11% του Κ.Κ.Ε. Πρόκειται για μια σημαντική τομή στην ελληνική πολιτική σκηνή, αφενός διότι αποτελεί την πρώτη περίπτωση ανόδου στην εξουσία κόμματος που θεωρήθηκε αριστεροσοσιαλιστικό, αφετέρου γιατί επιβεβαιώθηκε η σταθερότητα και η ομαλή λειτουργία του κοινοβουλευτισμού στη μεταπολίτευση. Η σύντομη σχετικά διαδρομή του ΠΑ.ΣΟ.Κ. προς την εξουσία οφείλει πολλά στα σπάνια πολιτικά χαρίσματα του αρχηγού του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο ιδρυτής και αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος του κόμματος αυτού διέθετε την ικανότητα να συνενώνει τα οράματα -και ίσως ακόμα σημαντικότερο- να διαχειρίζεται τις απογοητεύσεις και τις προκαταλήψεις ενός πολύ μεγάλου τμήματος του εκλογικού σώματος. Αν και το εύρος της προσδοκώμενης "αλλαγής", που συμπύκνωσε το βασικό πολιτικό σύνθημα του ΠΑ.ΣΟ.Κ., δε δικαιώθηκε ποτέ πλήρως, εισήχθησαν μια σειρά μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν όψεις του ιδιωτικού αλλά και του δημόσιου βίου. Η καθιέρωση του θεσμού του πολιτικού γάμου, του συναινετικού διαζυγίου και οι βελτιώσεις στο οικογενειακό δίκαιο προς όφελος της γυναίκας αποτέλεσαν τομές στα θέματα των σχέσεων των δύο φύλων. Στο συμβολικό επίπεδο προχώρησε στην αναγνώριση της εθνικής αντίστασης κατά των κατακτητών, στη συνταξιοδότηση των αγωνιστών, στη χορήγηση γενικής αμνηστίας, στην παραχώρηση του δικαιώματος επιστροφής στην Ελλάδα των πολιτικών προσφύγων μετά τον Εμφύλιο. Σημαντικές αλλαγές έγιναν ακόμα στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στον εργασιακό χώρο και το συνδικαλισμό, αλλά και στο χώρο της δημόσιας υγείας με τη δημιουργία του θεσμού του Ε.Σ.Υ.
    Μια σειρά οικονομικών μέτρων, όπως η χορήγηση της αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής (Α.Τ.Α.) και η σημαντική αύξηση των κατώτερων συντάξεων που απευθύνονταν στα χαμηλόμισθα στρώματα, απλώς υπογράμμιζαν το "σοσιαλιστικό" χαρακτήρα του κόμματος. Ωστόσο, η συνολική οικονομική στρατηγική του ΠΑ.ΣΟ.Κ. που εκφράστηκε μέσα από μια σειρά πειραματισμών, παρότι δημοφιλής αρχικά, οδήγησε σε οικονομική στασιμότητα, πληθωρισμό και αύξηση των ελλειμμάτων.

    Στα μέσα της δεκαετίας του '80, η πολιτική πόλωση αποτελούσε κυρίαρχο στοιχείο του πολιτικού σκηνικού. Η εκλογή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, που αντικατέστησε το γηραιό Ευάγγελο Αβέρωφ στην ηγεσία της Ν.Δ., σηματοδότησε έντονες διενέξεις μεταξύ των αρχηγών των δύο μεγάλων κομμάτων (Παπανδρέου-Μητσοτάκη), που είχαν διατελέσει πολιτικοί εταίροι στο στίβο της προδικτατορικής περιόδου. Η λήξη της προεδρικής θητείας του Κ. Καραμανλή συνέπεσε με μια σημαντική συνταγματική κρίση που συντάραξε τη χώρα και έθεσε σε δοκιμασία την πολιτική ζωή, το ζήτημα της αμφισβητούμενης -με οριακό τρόπο- εκλογής του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας Χρήστου Σαρτζετάκη. Η ενεργοποίηση της ιδεολογίας του "αντιδεξιού" συνδρόμου από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και η περιορισμένη απήχηση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής που πρέσβευε ο Κ. Μητσοτάκης στα λαϊκά στρώματα επέτρεψαν μεταξύ άλλων τη διατήρηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην εξουσία, με 46 % έναντι 41 % της Ν.Δ. στις εκλογές του Ιουνίου του 1985. To βαρύ κοινωνικό κόστος που συνόδευε τις πολιτικές πρακτικές του ΠΑ.ΣΟ.Κ. μετά το 1985, προκάλεσε ρήξη στις σχέσεις του ΠΑ.ΣΟ.Κ. με τα λαϊκά στρώματα και πυροδότησε θύελλα κοινωνικών αντιδράσεων. Αναμφίβολα, η πόλωση είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό που διαπερνά το σύνολο της δεκαετίας και μορφοποιείται σε αντιπαραθέσεις σε διάφορα επίπεδα (ΠΑ.ΣΟ.Κ.-Ν.Δ., κυβέρνηση-εργαζόμενοι κτλ.). Μόνο στο τέλος της δεκαετίας, η οικουμενική κυβέρνηση συνεργασίας Αριστεράς-Δεξιάς προχώρησε σε συμβολικό επίπεδο στην άρση πολιτικών φραγμών και κοινωνικών αγκυλώσεων πολλών δεκαετιών, μέσα από την εφαρμογή της πολιτικής της "εθνικής συμφιλίωσης".

    Αμέσως μετά τις εκλογές του 1985, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. εφάρμοσε ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας που αποσκοπούσε στη μείωση των τεράστιων σωρευμένων ελλειμμάτων, μέσα από την αποθάρρυνση των εισαγωγών, τις περικοπές στις δημόσιες δαπάνες και την αύξηση -κυρίως διά της φορολογίας- των κυβερνητικών εσόδων. Τα μέτρα αυτά, που υποστηρίχτηκαν με έκτακτα δάνεια από την Ε.Ο.Κ., συνάντησαν έντονες κοινωνικές αντιδράσεις κυρίως από εργαζόμενους του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Με την οικονομική κατάσταση σταθερά σε επιδείνωση, μια σειρά δραματικών γεγονότων στη διάρκεια του 1988 ενέτειναν τη σύγχυση και τη ρευστότητα στο δημόσιο βίο. Τα προβλήματα υγείας του πρωθυπουργού και οι οικογενειακές του περιπέτειες επέτρεψαν τη δημιουργία αυτού που η αντιπολίτευση ονόμασε "κενό εξουσίας", εντός του οποίου εκτράφηκε ένα οικονομικό σκάνδαλο γιγαντιαίων διαστάσεων με ιδιαίτερα σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις, η υπόθεση Κοσκωτά. Η εμπλοκή υψηλόβαθμων στελεχών της κυβέρνησης στην κάλυψη της κατάχρησης βάρυνε το πολιτικό κλίμα και χρησιμοποιήθηκε ποικιλότροπα από την αντιπολίτευση, η οποία με κεντρικό σύνθημα την "κάθαρση" απαίτησε την παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων.
    Στις εκλογές του Ιουνίου του 1989 επιβεβαιώθηκε η πτώση του ΠΑ.ΣΟ.Κ., αλλά το αναλογικό εκλογικό σύστημα στέρησε από τη Ν.Δ. τη δυνατότητα δημιουργίας αυτοδύναμης κυβέρνησης. Η ενωμένη Αριστερά του Συνασπισμού συγκέντρωσε το αξιοσημείωτο ποσοστό του 13% και κατέστη για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία προνομιακός πολιτικός εταίρος, συμμετέχοντας στη συγκυβέρνηση Δεξιάς-Αριστεράς με στόχο τη διαλεύκανση των σκανδάλων και την απονομή της δικαιοσύνης. Χρειάστηκαν δύο ακόμα αναμετρήσεις για να αποκτήσει η χώρα σταθερή κυβέρνηση, ικανή να διαχειριστεί άμεσα προβλήματα, γεγονός που συνέβη με το σχηματισμό αυτόνομης αλλά οριακής αριθμητικά κυβέρνησης της Ν.Δ. υπό τον Κ. Μητσοτάκη, τον Απρίλιο του 1990.

    Εξωτερική Πολιτική


    Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και μετά από ένα τέταρτο αιώνα αναγκαστικής "σιωπής", η πορεία της χώρας στο διεθνές περιβάλλον αποτέλεσε για την ελληνική κοινωνία αντικείμενο έντονου προβληματισμού και αντιπαράθεσης. Υπό το βάρος των γεγονότων στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 και της διαρκούς όξυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, οι διεθνείς συνεργασίες και συμμαχίες, η θέση και ο ρόλος της Ελλάδας σε οργανισμούς (Ο.Η.Ε., Ν.Α.Τ.Ο., Ε.Ο.Κ.) και οι "προνομιακού χαρακτήρα" σχέσεις με τις Η.Π.Α. τέθηκαν σε αμφισβήτηση. Αυτή τη διάθεση αλλαγής και επαναπροσδιορισμού των διεθνών σχέσεων της χώρας εξέφρασε, αναπτύσσοντας συχνά μια αντιαμερικανική ρητορική, ο Α. Παπανδρέου και το ΠA.ΣO.K. που κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή της Eλλάδας, σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1980. Συνθήματα όπως "η Eλλάδα ανήκει στους Έλληνες" και "εθνική κυριαρχία" συμπυκνώνουν τις νέες ιδεολογικές και πολιτικές αναζητήσεις που κατισχύουν στην ελληνική κοινωνία και αφορούν τις νέες παραστάσεις, εικόνες και αντιλήψεις της κοινωνίας αυτής για τον εαυτό της και τη θέση της στον κόσμο. Στο επίπεδο της κυβερνητικής πολιτικής μια σειρά από ειρηνευτικές πρωτοβουλίες, όπως η σύσταση της Ομάδας των Έξι για το πάγωμα των πυρηνικών εξοπλισμών (Ελλάδα, Σουηδία, Τανζανία, Αργεντινή, Ινδία, Μεξικό), η συστηματική διαφοροποίηση στο πλαίσιο της E.O.K. και του N.A.T.O. (π.χ. βέτο), η μονομερής ανάπτυξη σχέσεων με την E.Σ.Σ.Δ. και τις συμμάχους της αλλά και με ηγέτες (π.χ. Aραφάτ) και χώρες που βρίσκονταν στο στόχαστρο των H.Π.A. και των δυτικών δυνάμεων (π.χ. Λιβύη, Συρία, Nικαράγουα) σήμαιναν σε τελική ανάλυση ότι η Ελλάδα διεκδικούσε διαφορετική θέση και ρόλους στο σύστημα των διεθνών σχέσεων από αυτούς που παραδοσιακά της αποδίδονταν.

    Πολιτισμός

    Οι πολιτικές μεταβολές που σημειώνονται αυτή τη δεκαετία στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό αποτυπώνονται αδρά στη λογοτεχνική παραγωγή. Το διευρυνόμενο αναγνωστικό κοινό αγκαλιάζει όλο το φάσμα των δημιουργών, από τους Ε. Αλεξίου, Μ. Καραγάτση και Γ. Σκαρίμπα της γενιάς του '30 -έργα των οποίων μεταφέρονται στην τηλεόραση- έως τους Κ. Ταχτσή, Γ. Χειμωνά και Θ. Βαλτινό. Το διήγημα ευδοκιμεί σε βάρος των μεγάλων, πολυπρόσωπων συνθέσεων, ενώ μια πληθώρα νέων ονομάτων εγγράφονται στα λογοτεχνικά κατάστιχα και απογειώνουν ποσοτικά την εκδοτική παραγωγή. Η Θεσσαλονίκη μέχρι την εποχή αυτή διατηρεί μια εύρωστη παράδοση που την αντιδιαστέλλει από το πνευματικό γίγνεσθαι της Αθήνας, κυρίως με τους Ν. Μπακόλα, Γ. Ιωάννου κ.ά. Παράλληλα, σημειώνεται υποχώρηση της στράτευσης στην ποίηση, η οποία αντικαθίσταται με νέα γνωρίσματα (εσωτερίκευση, πίκρα, ειρωνεία), κυρίως ως αποτέλεσμα της διάψευσης των προσδοκιών των συλλογικών οραμάτων, που θα επιβεβαιωθεί και τυπικά στο τέλος της δεκαετίας (1989). Οι καθιερωμένοι Ο. Ελύτης, Γ. Ρίτσος εξακολουθούν να παράγουν θαλερά έργα, ενώ στο πλευρό τους καθιερώνονται ονόματα όπως του Ν. Καρούζου, της Κ. Δημουλά κ.ά.
    Οι εικαστικοί χώροι εμπλουτίζονται την περίοδο αυτή με πολλά περιφερειακά κυρίως κέντρα, με την έμπνευση των δημιουργών να αντλεί εξίσου από στοιχεία της παράδοσης αλλά και να προωθεί πρωτοποριακά μοντερνιστικά αιτήματα (σημαντικές οι συμβολές των καθιερωμένων καλλιτεχνών Ν. Κεσσανλή, Κ. Τσόκλη, Β. Κάνιαρη κ.ά.). Η ελληνική συμμετοχή σε διεθνείς διαγωνισμούς (π.χ. Μπιέναλε) στέφεται με πολλά βραβεία (Γ. Λάππας). Πέρα από αυτά, συστήνονται νέοι θεσμοί με έμφαση στον πολιτισμό, όπως η "πολιτιστική πρωτεύουσα", νέα κρατικά βραβεία κ.ά. Η εκρηκτική προσωπικότητα της Μ. Μερκούρη επανέφερε το ζήτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα (Ελγίνεια) και το συνέδεσε με την ανάγκη δημιουργίας Μουσείου της Ακρόπολης.
    Ο ελληνικός κινηματογράφος διχάζεται -όπως εξάλλου και η πλειοψηφία των πολιτιστικών εκδηλώσεων την περίοδο αυτή- ως προς τις θεματικές και αισθητικές κατευθύνσεις του. Από τη μια παρατηρείται ο προσανατολισμός προς τα σύγχρονα επιτεύγματα του δυτικού πολιτισμού, των προτύπων και της κουλτούρας του και από την άλλη η αφοσίωση στην ανατολική, ελληνορθόδοξη παράδοση και στα δημοτικά και λαϊκά ήθη σε συνδυασμό με επιλεκτικές αναγνώσεις της αρχαιότητας. Η κρατική παρέμβαση (βραβεία, επιχορηγήσεις κτλ.) και οι μεμονωμένες περιπτώσεις εισπρακτικών επιτυχιών και διεθνών βραβεύσεων (Θ. Αγγελόπουλος-Φεστιβάλ Βενετίας) κάθε άλλο παρά ακυρώνουν το γεγονός της απομάκρυνσης του μεγάλου κοινού από την "έβδομη τέχνη". Στο χώρο του θεάτρου η ίδρυση των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων συνιστά μια σημαντική απόπειρα για αυτόνομη ανάπτυξη της επαρχίας, συχνά αποκλεισμένης από τις εξελίξεις. Πειραματικά θέατρα συνυπάρχουν με θιάσους δημοφιλών πρωταγωνιστών, παρουσιάζοντας ένα ποικίλο ρεπερτόριο με έμφαση στην ελληνική δραματουργία, η οποία αγγίζει τα πάθη και τις διαδρομές του νεοέλληνα. Η τηλεόραση επικρατεί ολοκληρωτικά με τα καταναλωτικά πρότυπα (θέαμα χωρίς μηνύματα, ατομοκεντρική ιδεολογία), που τα προωθεί να λειτουργούν σε βάρος προσεγγίσεων και οραμάτων με πολιτιστικό περιεχόμενο. Η μουσική βιομηχανία καθίσταται κυρίαρχη, είτε εκποιώντας εμπορικά μια παράδοση αμφισβήτησης (ροκ), είτε προτείνοντας το ελαφρύ, ευρείας κατανάλωσης τραγούδι (ποπ). Ωστόσο, πολλοί "λαϊκοί" ή "σύγχρονοι" δημιουργοί ξεκινούν ή συνεχίζουν μια προσωπική, διακριτή πορεία, με γόνιμους καρπούς και αξιόλογη απήχηση.
    Από την εικόνα της Ελλάδας στη δεκαετία του '80 δεν μπορεί να λείπει η αναφορά στις εξελίξεις στον αθλητισμό. Tόσο ατομικά (πάλη-1980, ακοντισμός-1982) όσο και ομαδικά αθλήματα (μπάσκετ-1987) κατέγραψαν σημαντικές επιτυχίες πρωτόγνωρες ως τότε για τη χώρα, επηρεάζοντας σημαντικά τη μετέπειτα πορεία αλλά και θέτοντας βάσεις για την καταγραφή της χώρας ως υπολογίσιμης οντότητας σε διεθνές επίπεδο.
Working...
X