Announcement

Collapse
No announcement yet.

Η Σύγχρονη Ελλάδα 1950 -1960

Collapse
X
 
  • Filter
  • Time
  • Show
Clear All
new posts

    Η Σύγχρονη Ελλάδα 1950 -1960

    ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    Η περίοδος αυτή εξελίσσεται σε διαφορετικούς χρόνους και βιώνεται πολύτροπα από τους ανθρώπους που βγαίνουν από τις τρικυμίες της δεκαετίας του '40. Από τη μια συντελούνται μεταβολές μεγάλης κλίμακας, όπως η αστικοποίηση, η βιομηχανική ανάπτυξη και η μετανάστευση. Πλάι σ' αυτές αναπτύσσονται αντιδράσεις στο εσωτερικό μιας διχασμένης κοινωνίας που συχνά αρνείται να διαπραγματευτεί με το παρελθόν της και αδυνατεί να εκλογικεύσει τα διλήμματά της (Κυπριακό, πολιτικοί κρατούμενοι).

    #2


    Από την εποχή του Εμφυλίου (1946-49), αλλά ακόμα περισσότερο μετά από αυτόν, η μορφή που προσέλαβαν οι κομματικοί σχηματισμοί στο κοινοβούλιο απέκτησε τριπαραταξιακό χαρακτήρα. Η πολιτική διάταξη Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά, με δεδομένη την όξυνση των πολιτικών παθών που προηγήθηκε και διαίρεσε τη χώρα τη δεκαετία του '40, έτεινε να μεταβάλει τις παραταξιακές ταυτίσεις σε ιδεολογικές τοποθετήσεις.
    Στην αρχή του 1950, οι δυνάμεις του Κέντρου (Ε.Π.Ε.Κ.) κατάφεραν να αποκτήσουν την εξουσία και με αρχηγό το γηραιό στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα κυβέρνησαν για μισή σχεδόν τετραετία. Επρόκειτο για μια σειρά κυβερνήσεων με περιορισμένη ευχέρεια ελιγμών αλλά και ισχνότατη ισχύ στο πολιτικό πεδίο, που όπως και αυτές που ακολούθησαν τελούσε υπό τη διαρκή αμερικανική κηδεμονία. Η εκλογική ήττα της Ε.Π.Ε.Κ. το 1952, εκτός από τη διεύρυνση των κατασταλτικών μέτρων για τους ηττημένους του Εμφυλίου, σήμανε και το οριστικό τέλος του γενικότερου πολιτικού διαβήματος που αντιπροσώπευε, δηλαδή της πολιτικής συναίνεσης και της κοινωνικής συμφιλίωσης.
    Η εξοστρακισμένη, από την πολιτική ζωή της χώρας, Αριστερά βρήκε χώρο έκφρασης στη σύσταση της Ε.Δ.Α. (1951), η οποία αναδείχτηκε σε σημαντικό -αν και σταθερά αποκλεισμένο από τα κέντρα λήψης αποφάσεων- πόλο. Μετά τη διάλυση του Kέντρου ως αυτόνομου πολιτικού φορέα, η Ε.Δ.Α. ουσιαστικά επέκτεινε την εκλογική της επιρροή σε ένα σημαντικό τμήμα της ΕΑΜογενούς κεντροαριστεράς.

    Comment


      #3


      Το διάστημα μετά το 1952, υπήρξε περίοδος σχεδόν ολοκληρωτικής κυριαρχίας για την αναδομημένη συντηρητική παράταξη, όπως αυτή διαμορφώθηκε αρχικά από τον Ελληνικό Συναγερμό και στη συνέχεια από την Ε.Ρ.Ε. Ο Ελληνικός Συναγερμός, που σε μεγάλο βαθμό αποτελούσε μετεξέλιξη της αντιβενιζελικής παράταξης, συστάθηκε από το στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο και εκπροσωπούσε -μεταξύ άλλων- τα νέα μεσαία αστικά στρώματα. Πρόκειται για εκείνες τις κοινωνικές ομάδες που επιζητούσαν να διαχειριστούν οικονομικά και κοινωνικά την "ανασυγκρότηση", βασικό κινητοποιητικό πρόγραμμα της εποχής.
      Η κοινοβουλευτική παντοδυναμία της Δεξιάς πάντως δεν κλονίστηκε μετά το θάνατο του Παπάγου, αλλά, με αποτυπωμένη την εύνοια του αμερικανικού παράγοντα καθώς και με την υποστήριξη του Στέμματος, ενσαρκώθηκε στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του δυναμικού, νέου πολιτικού άνδρα της εποχής. Απέναντί του συσπειρώθηκε -αν και χωρίς επιτυχία- στην εκλογική αναμέτρηση του Φεβρουαρίου του 1956, σύσσωμη η αντιπολίτευση (Ε.Δ.Α. και κεντρώα κόμματα). Στις επόμενες εκλογές (1958) η Ε.Ρ.Ε., παρά τη σημαντική μείωση της δύναμής της, εξασφάλισε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, με την Αριστερά της Ε.Δ.Α. να καταλαμβάνει για πρώτη φορά τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ωστόσο, οι κοινωνικές εντάσεις που παρήγαγαν αφενός οι οικονομικές επιλογές της κυβέρνησης και αφετέρου η παγίωση των κατασταλτικών μεθοδεύσεων είχαν καθοριστική σημασία για την εκλογική γεωγραφία της επόμενης δεκαετίας.

      Comment


        #4


        Για πρώτη φορά στην περίοδο 1952-63 συντελέστηκε μια διαδικασία αστικοποίησης του πληθυσμού στην Ελλάδα, κατά την οποία η αναλογία αγροτικού-αστικού τομέα ανατράπηκε υπέρ του δεύτερου με κύριο τόπο απορρόφησης το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών. Παράλληλα, η αθρόα κίνηση από την ύπαιθρο στις πόλεις συνοδεύτηκε από τη ραγδαία ανάπτυξη του εξωτερικού μεταναστευτικού ρεύματος. Οι δομικές αλλαγές που σημειώθηκαν αποτυπώνονται κυρίως στην εργασία (μορφές απασχόλησης), στην κατανάλωση και στα κυβερνητικά μέτρα για τη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της οικονομίας.
        Η υποτίμηση του νομίσματος του 1953 (Σπυρίδων Μαρκεζίνης) δημιούργησε ένα νέο πλέγμα οικονομικών ιεραρχιών: αύξηση των εισαγωγών, τόνωση της εμπορικής κατανάλωσης, καταπολέμηση του πληθωρισμού αλλά και έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Η επέκταση των δημόσιων επενδύσεων, παρά το συχνά περιορισμένο προσανατολισμό τους, υπήρξε ιστορικής σημασίας απόφαση των κυβερνήσεων Καραμανλή. Οι ρυθμοί ανόδου του Α.Ε.Π. με τη συμβολή των άδηλων πόρων είναι εκρηκτικοί (7% ετησίως), αλλά δεν αντανακλούν φαινόμενα όπως η βιομηχανική στασιμότητα και η έλλειψη κεντρικού προγραμματισμού στον τομέα της γεωργίας.
        Η αντιμετώπιση της παραγωγικότητας, της υποαπασχόλησης και της αυτάρκειας πόρων αποτέλεσαν βασικό μέλημα των κυβερνήσεων της περιόδου 1956-61. Παρά το γεγονός ότι η γεωργία εξακολουθούσε να είναι ο μεγαλύτερος παραγωγικός τομέας, ο κόσμος του αγρότη είχε υποστεί ριζικές αλλαγές σε σχέση με το Mεσοπόλεμο. Η ανάπτυξη των επικοινωνιακών δικτύων, η διάδοση του κινηματογράφου, η ανάδυση του τουρισμού έφεραν σε επαφή ευρύτερα κοινωνικά στρώματα με τον τρόπο ζωής της βιομηχανικής κοινωνίας.


        Comment


          #5


          Η μεταπολεμική οικονομική άνθηση της Ευρώπης, που στην απόπειρα ανοικοδόμησής της αντιμετώπιζε οξύτατη έλλειψη εργατικού δυναμικού, οδήγησε μετά το 1956 αγροτικά κυρίως στρώματα με οικονομική δυσπραγία να στραφούν μαζικά στη μετανάστευση σε αναζήτηση καλύτερης μοίρας. Μετά τη λήξη της παροχής της αμερικανικής βοήθειας, η εισαγωγή ξένου κεφαλαίου με κάθε τρόπο, προκειμένου να τονωθεί η εγχώρια, ανεπαρκής επιχειρηματική δραστηριότητα θεωρήθηκε ως πανάκεια που θα οδηγούσε τη χώρα σε τροχιά εκβιομηχάνισης.
          Ωστόσο παρά τα ωφελήματα (φοροαπαλλαγές κτλ.) που παρασχέθηκαν στους ξένους κεφαλαιούχους, το σύνολο των ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα ως το 1960 υπήρξε μάλλον χαμηλό. Η ένταξη της Ελλάδας το 1952 στο συνασπισμό του Ν.Α.Τ.Ο., στο πλαίσιο του κλιμακούμενου Ψυχρού Πολέμου, θεσμοποίησε τον αμερικανικό έλεγχο στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και προσδιόρισε τις σχέσεις της με τις όμορες χώρες, με κριτήρια συχνά αντίθετα προς τις εσωτερικές της αναγκαιότητες. Η ελληνική στρατιωτική συμμετοχή στην εκστρατεία στην Κορέα (1950) υπογράμμιζε το σχετικό προσανατολισμό.
          Παράλληλα, η ανακήρυξη στην Κύπρο του αντιαποικιακού αγώνα ενάντια στις αγγλικές αρχές κατοχής (1955) πυροδότησε στην Ελλάδα πλήθος μαζικών όσο και δυναμικών κοινωνικών αντιδράσεων υπέρ της ένωσης με το "Εθνικό Κέντρο". Είναι χαρακτηριστικό ότι η ασφυκτική εξάρτηση των εκάστοτε ελληνικών πολιτικών ηγεσιών από τους Αγγλοαμερικανούς βρέθηκε σε ευθεία αναντιστοιχία με το διαρκώς διογκούμενο αντιβρετανικό ρεύμα, που εκφράστηκε μέσα από μαχητικές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950-60. Η υπογραφή της συμφωνίας της Ζυρίχης μεταξύ Αγγλίας, Τουρκίας και Ελλάδας (1958), που επισφράγισε τις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, σημάδεψε την πορεία τόσο του ίδιου του θέματος όσο και της ρητορείας που το αφορούσε για δεκαετίες.

          Comment


            #6
            ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

            Η μετεμφυλιακή πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα σημάδευσε βαθιά, συχνά ανεξίτηλα, τις συνειδήσεις του πνευματικού κόσμου και αποτυπώθηκε ποικιλότροπα στα έργα τους. Στο χώρο της λογοτεχνίας συνυπήρχαν τρεις διαφορετικές γενιές, με την παλαιότερη (τη γενιά του '30, με εξέχοντες τους Μ. Καραγάτση, Γ. Θεοτοκά, Η. Βενέζη, Σ. Μυριβήλη κ.ά.) να ελέγχει την πνευματική ζωή του τόπου. Μερικοί από αυτούς, όπως ο Ο. Ελύτης με το Άξιον Εστί και ο Ν. Καζαντζάκης με τα πιο γνωστά σήμερα έργα του (Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται κ.ά.), συγκροτούν μεγάλες δημιουργίες, η απήχηση των οποίων αυξάνεται στο πέρασμα του χρόνου. Δημιουργοί όπως οι Α. Εμπειρίκος (ποιητής και πεζογράφος) και Ν. Εγγονόπουλος (ποιητής και ζωγράφος) συνέχισαν τη δική τους μοναχική πορεία, με τον υπερρεαλισμό να αποτελεί το θεμελιακό άξονα στην τέχνη τους.
            Δίπλα στα σημαντικά λογοτεχνικά περιοδικά που συνέχισαν την πορεία τους (Νέα Εστία), ιδρύθηκαν νέα (όπως η Επιθεώρηση Τέχνης). Παράλληλα εκδόθηκε μία σειρά άλλων επαρχιακών (Κριτική στη Θεσ/νίκη κ.ά), που αναδείχθηκαν σε πόλους συσπείρωσης και παραγωγής πολιτιστικής δράσης στην περιφέρεια. Η πρώτη μεταπολεμική γενιά, χωρίς να απαρνηθεί τις εκφραστικές κατακτήσεις των προηγουμένων, προώθησε την ανανέωση και συχνά αμφισβήτησε την αστική ιδεολογία των προκατόχων τους. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχουν οι Μ. Αναγνωστάκης, Ν. Καρούζος, Δ. Χατζής, Α. Κοτζιάς κ.ά.

            Ο χώρος που σημαδεύει την αμφίσημη αυτή περίοδο είναι αυτός του λαϊκού τραγουδιού. Ως απάντηση στη μετανάστευση και την αστυφιλία, τη φτώχεια και την κρατική καταστολή, το λαϊκό τραγούδι με μια πλειάδα σημαντικών τραγουδιστών-δημιουργών -ανάμεσά τους οι Σ. Καζαντζίδης, Μ. Χιώτης, Γ. Μπιθικώτσης, Β. Τσιτσάνης κ.ά.- καταγράφει γνήσια τη δύσκολη καθημερινότητα της εποχής. Στο χώρο της μουσικής, καταλυτικές είναι οι παρουσίες του Μ. Χατζιδάκι με την πολύμορφη δραστηριότητά του (σταθμός η διάλεξή του για το ρεμπέτικο τραγούδι), το "Ελληνικό Χορόδραμα" της Ρ. Μάνου και οι εμφανίσεις κορυφαίων προσωπικοτήτων, όπως ο Δ. Μητρόπουλος (στη διεύθυνση της κρατικής ορχήστρας κ.ά.) και η Μ. Κάλλας (στην όπερα).
            Οι πολιτιστικοί φορείς που δραστηριοποιούνται (Ινστιτούτο Γκαίτε, Ελληνοαμερικανική Ένωση, Γαλλικό Ινστιτούτο κ.ά.) και κυρίως θεσμοί, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών (1955) και τα Επιδαύρεια (1956), θα συγκεντρώσουν την πρωτοπορία των ελλήνων αλλά και ξένων δημιουργών. Το εμπορικό θέατρο με προεξάρχουσα την επιθεώρηση ανθεί, ενώ φορείς όπως το Θέατρο Τέχνης του Κ. Κουν σηματοδοτούν την είσοδο σε μια νέα εποχή για την ελληνική δραματουργία. Ωστόσο πόλο έλξης του μεγάλου κοινού θα αποτελέσει ο κινηματογράφος, που διανύει περίοδο ποσοτικής ανάπτυξης. Με ελάχιστες εξαιρέσεις (π.χ. Ν. Κούνδουρος, Μ. Κακογιάννης), η κωμωδία και το μελόδραμα κυριαρχούν απόλυτα χρησιμοποιώντας καταξιωμένους ηθοποιούς και σενάρια από το εμπορικό θέατρο.



            Comment

            Working...
            X